Przegląd relacji UE-Chiny - marzec 2023

Ursula von der Leyen i jej przemówienie

30 marca Przewodnicząca Komisji Europejksiej Ursula von der Leyen wygłosiła przemówienie w niemieckim think-tanku MERICS. Jej zdaniem stosunki UE z Chinami należą do najbardziej skomplikowanych i ważnych na świecie. Doceniła Chiny za to, że w ciągu mniej niż 50 lat wyszły z powszechnego ubóstwa i izolacji ekonomicznej, stając się drugą co do wielkości gospodarką świata i liderem wielu najnowocześniejszych technologii. Wspomniała o ambicjach Xi Jinpinga, by Chiny stały się najpotężniejszym krajem na świecie. Wyraziła też obawy faktem powrotu Chin na światową scenę a wzajemne relacje stały się bardziej odległe i trudniejsze. Szefowa KE zaznaczyła, że sposób, w jaki Chiny będą reagować i współpracować z Rosją w kontekście wojny na Ukrainie „będzie decydującym czynnikiem dla przyszłych stosunków UE-Chiny”. Skrytykowała „bardziej asertywną postawę” Chin wobec krajów sąsiedzkich, podając przykłady aktywności na Morzu Południowochińskim i Wschodniochińskim, na granicy z Indiami i Cieśninie Tajwańskiej oraz politykę dezinformacji oraz przymusu gospodarczego i handlowego. Wyraziła zaniepokojenie z powodu naruszania praw człowieka, do których dochodzi w Sinciangu. Jej zdaniem, „Chiny stają się coraz bardziej represyjne w kraju i bardziej asertywne za granicą” i ,,obecnie wkraczają w nową erę bezpieczeństwa i kontroli”, dążąc do promowania alternatywnej wizji ładu światowego. Mimo to podkreśliła, że oddzielenie gospodarcze od Chin nie jest ani wykonalne, ani nie leży w interesie Europy, ale UE powinna dążyć do zmniejszania ryzyk, poprzez tworzenie konkurencyjnego przemysłu i gospodarki UE, opracowanie nowych narzędzi obronnych dla niektórych krytycznych sektorów, jedności na szczeblu UE, współpracy z partnerami G7, G20, Nową Zelandią, Australią, Indiami, ASEAN i Mercosur. W jej opinii, pomoże to wzmocnić odporność łańcuchów dostaw i zdywersyfikować handel UE[1].

Chiny-Niemcy-Tajwan

2 marca niemiecka minister spraw zagranicznych Annalena Baerbock spotkała się ze swoim chińskim odpowiednikiem Qin Gangiem przed spotkaniem G20 w Indiach[2]. Sądząc po notatce strony chińskiej, w rozmowach nie doszło do przełomu i powtórzono slogany o chęci dalszych rozmów[3]. W drugiej połowie marca do Tajwanu przyleciała niemiecka minister edukacji Bettina Stark-Watzinger, stając się pierwszym urzędnikiem gabinetu, który odwiedził Tajwan od 26 lat. Podczas wizyty podpisano dwustronną umowę dotyczącą współpracy naukowej i technologicznej[4]. Rzecznik chińskiego MSZ Wang Wenbin powiedział, że złożono silny protest w Niemczech w sprawie „podłego zachowania” minister[5]. Warto też dodać informację o tajwański producencie chipów TSMC, który prowadzi rozmowy z niemieckim krajem związkowym -Saksonią - na temat budowy nowej fabryki półprzewodników. Rozmowy są na zaawansowanym etapie i koncentrują się na możliwych dotacjach rządowych na wsparcie inwestycji[6].

Paryż-Pekin

Na marginesie szczytu G20 w New Delhi, spotkali się ministrowie spraw zagranicznych Francji i Chin. Jak podała Catherine Colonna na swoim twitterowym profilu, rozmawiano o planowanej wizycie prezydenta Macrona w Chinach, a także rosyjskiej agresji na Ukrainie[7]. W drugiej połowie marca dyrektor Biura Komisji Spraw Zagranicznych Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Chin Wang Yi rozmawiał telefonicznie z Emmanuelem Bonne, doradcą dyplomatycznym prezydenta Emmanuela Macrona. Rozmawiano m.in. o dalszym rozszerzaniu współpracy, ale też zapewne o zbliżającej się wizycie prezydenta Francji w Chinach. Bonne powiedział, że Francja jest gotowa do wspólnych wysiłków z Chinami, aby dążyć do zawieszenia broni i znalezienia pokojowego rozwiązania w sprawie wojny na Ukrainie[8].

Sanchez i Chiny

Hiszpański premier Pedro Sanchez 31 marca odwiedził Xi Jinpinga w Pekinie. Przed swoim wyjazdem do Chin Sanchez nieraz starał się uzasadnić, że powinno się Chiny traktować poważnie nie tylko w kontekście wojny na Ukrainie, ale także jako ważnego globalnego gracza na arenie międzynarodowej. 23 marca na unijnym szczycie premier Hiszpanii określił Chińską Republikę Ludową mianem „aktora światowej klasy”[9]. Dzień później media przywoływały słowa Sancheza, który podkreślał, że świat powinien wsłuchać się w głos Chin w celu rozwiązania kwestii wojny na Ukrainie: „Chiny są aktorem globalnym, więc oczywistym jest, że musimy wysłuchać ich głosu, aby sprawdzić, czy jesteśmy w stanie położyć kres tej wojnie, a Ukraina będzie mogła odzyskać integralność terytorialną”[10]. Głównym tematem rozmów w ramach wspomnianej wcześniej wizyty Sancheza w Pekinie była kwestia wojny na Ukrainie. Zachęcał on Xi do rozmowy z ukraińskimi przywódcami i dowiedzenia się z pierwszej ręki o pokojowej formule Kijowa, która pomoże zakończyć rosyjską inwazję. Poza sprawami wojennymi poruszono jeszcze sprawy dotyczące relacji UE-Chiny. Przewodnicząca Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen określiła je mianem „skomplikowanych” - tak samo nazwał je Sanchez i jednocześnie podkreślił potrzebę ustanowienia wzajemności oraz równych szans pomiędzy UE a ChRL. Ponadto premier Hiszpanii wezwał Chiny do poszukiwania o wiele bardziej zbalansowanych stosunków gospodarczych z UE, a do tego większej transparentności w tej sprawie[11].

Niderlandy zabraniają swoim urzędnikom używać TikToka i innych aplikacji z Chin 

Niderlandy dołączają do klubu państw, dla których TikTok jest aplikacją „podatną na szpiegostwo”. Od 21 marca 2023 roku holenderscy urzędnicy nie będą mogli już korzystać z aplikacji TikTok (ale i nie tylko) na służbowych telefonach. Jak tłumaczyła Alexandra van Huffelen, holenderska sekretarz stanu ds. cyfryzacji, „Rząd centralny musi mieć możliwość bezpiecznego wykonywania swojej pracy, w tym za pośrednictwem urządzeń mobilnych”[12]. Posunięcie to jest odpowiedzią na pytania holenderskich prawodawców dotyczące tego, czy aplikacja mająca chińskie pochodzenie powinna zostać zakazana na telefonach służbowych. Wpierw zastosowano nakaz ustny, to znaczy powiedziano holenderskim urzędnikom, by nie używali TikToka na służbowym sprzęcie, jednakże nie mocując tego nakazu ustawowo. Dopiero teraz Holandia postanowiła zakazać TikToka w tej formie, co spowodowane jest kwestiami bezpieczeństwa państwowego[13]. W lutym bieżącego roku holenderski wywiad wymienił Chiny, Rosję, Iran i Koreę Północną jako posiadające „ofensywny program cybernetyczny, który stwarza ryzyko szpiegostwa”[14]. Państwa, które również nałożyły restrykcje na chińską aplikację, to m.in. USA, Dania, Kanada, Francja, Norwegia, a także Unia Europejska[15].

Zdaniem włoskiego senatora Rosja i Chiny zagrażają bezpieczeństwu w obszarze Morza Śródziemnego

27 marca włoski senator Marco Dreosto (Lega), udzielając wywiadu dla portalu Euractiv.it, stwierdził, że Rosja i Chiny zagrażają bezpieczeństwu regionu śródziemnomorskiego oraz strategicznej infrastruktury – mowa tu o gazociągach i kablach podmorskich. Zauważa on, że obecność rosyjskiej floty w regionie nieustannie wzrasta, natomiast w przypadku Chin – prowadzą one swoje „skuteczne operacje penetracyjne”. Dalej dodaje, że „choć ich motywy są głównie ekonomiczne, oba kraje codziennie prowadzą kampanie propagandowe i dezinformacyjne przeciwko Zachodowi”[16]. Na swoim profilu na portalu Twitter Dreosto, w odniesieniu do udzielonego wywiadu, stwierdził, że „bezpieczeństwo Morza Śródziemnego to także ochrona morskich szlaków handlowych i infrastruktury strategicznej, takiej jak gazociągi, podmorskie kable internetowe. Produkcja energii przesuwa się na południe; naszym interesem jest utrzymanie tego obszaru w bezpieczeństwie”[17].

Delegacja Parlamentu Czech na Tajwanie 

25 marca do Tajpej przybyła 150-osobowa delegacja z Czech, w której skład wchodzili liderzy czeskiego biznesu, akademicy oraz urzędnicy państwowi. Na czele tej reprezentacji stała Markéta Pekarová Adamová, marszałkini Izby Poselskiej (izby niższy parlamentu Czech). Przybywając na Tajwan, powiedziała, że Czechy i Tajwan są „najbliższymi z przyjaciół” (ang. „closest of friends”). Fakt o przyjaźni czesko-tajwańskiej Adamova potwierdziła, pytana przez reporterów, dlaczego przyleciała na Tajwan, słowami, że przyjaciele nie powinni się ignorować. Podczas wizyty poruszane były tematy pogłębiania dwustronnej współpracy w zakresie półprzewodników, bezpieczeństwa oraz wymiany kulturalnej [18]. Parę dni później, 28 marca, Adamova wygłosiła przemowę w Izbie Ustawodawczej (Lifa Yuan), gdzie wyraźnie zakomunikowała, że Czechy stoją po stronie Tajwanu, mówiąc: „Będziemy z wami”. Dalej dodała: „Chciałabym zapewnić, że jesteśmy z wami nie tylko teraz, ale będziemy z wami także w przyszłości, w każdych okolicznościach”[19]. Skwitowaniem 5-dniowej wizyty czeskiej delegacji w Tajpej było zawarcie wspólnego oświadczenia pomiędzy Adamovą a liderem tajwańskiego parlamentu You Si-kunem. You stwierdził, że podpisane porozumienie może jeszcze mocniej pogłębić dwustronne relacje dwóch demokracji – Tajwanu i Czech – i dać jasny sygnał, że stoją razem przeciwko „osi zła” stworzonej przez Chiny i Rosję. Dalej dodał również, że na bazie istniejącej współpracy Tajwan i Czechy będą dalej rozwijać bilateralną wymianę we wszystkich dziedzinach[20]. 

Spotkanie przedstawicieli Komunistycznej Partii Chin i Hiszpanii 

22 marca w Pekinie Liu Jianchao, przewodniczący Departamentu Międzynarodowego Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Chin, spotkał się z delegacją Komunistycznej Partii Hiszpanii. Szefem tej delegacji był lider KPH Jose Luis Centella, natomiast w jej skład w chodzili przedstawiciele hiszpańskich lewicowych partii politycznych, think tanków oraz mediów. Zarówno strona hiszpańska, jak i chińska zgodziła się co do tego, że obydwie strony powinny wzmacniać wymianę międzypartyjną, promować rozwijanie stosunków Hiszpania-Chiny oraz UE-Chiny. Ponadto powinny wspierać wdrażanie w życie globalnych inicjatyw, takich jak Global Development Initiative, Global Security Initiative oraz Global Civilization Initiative (wszystkie te projekty są projektami chińskimi, ogłoszonymi przez Xi Jinpinga w 2022 i 2023 roku)[21].

Tajwan z zadowoleniem przyjmuje wspólne oświadczenie USA i Litwy

7 marca tajwański minister spraw zagranicznych Joseph Wu z niemałym zadowoleniem przyjął wspólne oświadczenie USA i Litwy, które potwierdza wsparcie dla Tajwanu oraz wzywa do umocnienia współpracy pomiędzy Tajwanem a Litwą. Sekretarz stanu USA Anthony Blinken oraz minister spraw zagranicznych Litwy Gabrielius Landsbergis w swoim oświadczeniu oznajmili, że będą wspierać wspólne projekty związane z półprzewodnikami, laserami oraz innymi dziedzinami. Tajwańskiej MSZ zaznaczyło, że Tajpej zawsze starało się zachowywać otwarcie i pragmatycznie w relacjach z innymi państwami, a także współpracować z „podobnie myślącymi globalnymi partnerami, szukając okazji do zacieśniania współpracy”[22].

Spotkanie MSZ Chin i Hiszpanii oraz 50-lecie stosunków dyplomatycznych

3 marca w New Delhi (podczas szczytu ministrów spraw zagranicznych państw G20) doszło do rozmowy pomiędzy ministrem spraw zagranicznych Hiszpanii Jose Manuelem Albaresem oraz Chin Qin Gangiem. Rozmowa ta umotywowana była 50. rocznicą nawiązania stosunków dyplomatycznych przez obydwa państwa. Jak stwierdzono, rocznica ta daje sposobność do wzmocnienia przyjacielskich relacji Hiszpanii i Chińskiej Republiki Ludowej, a także poszerzenia dwustronnych stosunków o nowe perspektywy. Qin zaznaczył, że obydwie strony powinny przyspieszyć wznowienie wymiany na szczeblu zarówno rządowym, jak i samorządowym. Ponadto i Hiszpania i Chiny powinny rozszerzyć zakres swojej współpracy oraz pogłębić partnerstwo przemysłowe w kontekście zielonej energii, samochodów elektrycznych oraz gospodarki elektronicznej. Dalej Qin dodał także, że w interesie obydwu państw jest umocnienie komunikacji oraz kooperacji na arenie międzynarodowej, a także wzbogacenie strategicznych konotacji w relacjach dwustronnych. Z drugiej strony Albares stwierdził, że Hiszpania i Chiny stanowią dla siebie ważnych partnerów gospodarczych i handlowych, a partnerstwo to jest obustronnie owocne. Zaznaczył, że Hiszpania jest gotowa współpracować z Chinami, aby zapewnić hiszpańskim i chińskim firmom swobodę działania na rynkach obu państw. Wskazał również, że wraz ze zbliżającą się prezydencją Hiszpanii w UE jest ona jak najbardziej gotowa do promocji rozwoju relacji na linii Bruksela-Pekin. Dodał też, że docenia chiński wkład w próby rozwiązania kryzysu na Ukrainie i oczekuje chińskiej pomocy w przywróceniu pokoju w Europie[23].

W kontekście wspomnianej wcześniej 50. rocznicy nawiązania stosunków dyplomatycznych Hiszpanii i Chin 9 marca Xi Jinping oraz król Filip VI wymienili się depeszami gratulacyjnymi w związku z tym wydarzeniem. Zarówno jedna, jak i druga strona podkreśliła, iż ta rocznica powinna być sygnałem dla obydwu państw do pogłębiania obustronnych relacji i poszerzenia o nowe pola[24]. W nawiązaniu do tej rocznicy ponadto zorganizowana została specjalna konferencja, podczas której specjaliści do spraw stosunków hiszpańsko-chińskich debatowali nad teraźniejszością oraz przyszłością stosunków na linii Madryt-Pekin[25].

Chiny - Holandia 

2 marca holenderski minister spraw zagranicznych Wopke Hoekstra oznajmił, że Chiny będą musiały zmierzyć się z konsekwencjami w przypadku udzielenia Rosji pomocy w postaci wsparcia wojskowego. Podkreślił jednocześnie, że w przypadku wojny na Ukrainie nie istnieje prawda „gdzieś pośrodku”, a za ten konflikt „jest tylko jeden odpowiedzialny kraj i jest nim Rosja”[26]. Następnego dnia (podczas szczytu ministrów spraw zagranicznych państw G20), 3 marca, doszło do spotkania ministrów spraw zagranicznych Holandii i Chin. Minister spraw zagranicznych ChRL Qin Gang powiedział, że Chiny i Holandia stały się głównymi partnerami handlowymi, a partnerstwo to jest oparte na obopólnych korzyściach. Hoekstra zaś stwierdził, że Niderlandy z niecierpliwością oczekują na utrzymanie bliższych relacji na wysokim szczeblu oraz konstruktywnego dialogu z Chinami[27]. Jednak już kilka dni później, 8 marca, holenderski rząd ogłosił, że w życie wchodzą restrykcje dotyczące eksportu do Chin maszyn do produkcji półprzewodników firmy ASML. Holenderska minister handlu zagranicznego Liesje Schreinemacher wskazała w liście skierowanym do Stanów Generalnych (parlamentu holenderskiego), że „biorąc pod uwagę rozwój technologiczny i kontekst geopolityczny, rząd doszedł do wniosku, że dla bezpieczeństwa (między)narodowego konieczne jest rozszerzenie istniejących kontroli eksportu na określone urządzenia do produkcji półprzewodników”[28]. Firma ASML wydała oświadczenie, z którego wynika, że „ze względu na nadchodzące przepisy ASML będzie musiał ubiegać się o licencje eksportowe na wysyłkę najbardziej zaawansowanych systemów zanurzeniowych DUV” (ultrafiolet)[29]. Sytuacja ta nie została bez odpowiedzi strony chińskiej. Chińczycy wyrazili „stanowczy sprzeciw” wobec planowanych restrykcji Holendrów oraz wobec faktu dołączenia się Holandii do amerykańskich ograniczeń dotyczących high-tech[30]. Mao Ming, rzeczniczka chińskiego MSZ, stwierdziła, że celem holenderskiego posunięcia w sprawie półprzewodników było pozbawienie Chin prawa do rozwoju[31].

Ambasador Chin przy UE o relacjach z UE-Chiny

Fu Cong, ambasador Chin przy UE, udzielił 30 marca wywiadu dla Financial Times. W jego opinii, Europa powinna odrzucić żądania Waszyngtonu dotyczące ograniczenia handlu z Pekinem. Ostrzegł każdy kraj, który zerwie więzi gospodarcze z jego narodem, zrobi to „na własne ryzyko”. Stwierdził, że Stany Zjednoczone „nie cofną się przed niczym”, by zakłócić normalne stosunki między UE a Chinami. Ambasador wskazał Holandię jako państwo, które „poddało się presji USA”, ogłaszając w tym roku ograniczenia eksportu do Chin jej wysokiej klasy technologii produkcji półprzewodników i zagroził możliwym odwetem w tej sytuacji. Fu Cong wypowiedział się też na temat wojny na Ukrainie. Jego zdaniem należy szanować „uzasadnione interesy bezpieczeństwa” Rosji: „To nie jest tak czarno-białe, jak niektórzy ludzie myślą, że jest”[32].

[1] Speech by President von der Leyen on EU-China relations to the Mercator Institute for China Studies and the European Policy Centre, 30.03.2023, https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/SPEECH_23_2063

[2] German foreign minister meets Chinese counterpart ahead of G20, Reuters, 2.03.2023, https://www.reuters.com/world/german-foreign-minister-meets-chinese-counterpart-ahead-g20-2023-03-02/

[3] Qin Gang Meets with German Foreign Minister Annalena Baerbock, Oficjalna strona MSZ Chin, 2.03.2023, https://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/wjdt_665385/wshd_665389/202303/t20230305_11035966.html

[4] German minister makes landmark visit to Taiwan, Deutsche Welle, 21.03.2023, https://www.dw.com/en/german-minister-makes-landmark-visit-to-taiwan/a-65056645

[5] China protests 'vile' Taiwan visit by German minister, Reuters, 21.03.2023, https://www.reuters.com/world/german-minister-says-honoured-be-esteemed-partner-taiwan-2023-03-21/

[6] TSMC's Germany chip plant talks hone in on govt subsidies – sources, Taiwan News, 16.03.2023, https://www.taiwannews.com.tw/en/news/4836857

[7] Tweet francuskiej minister spraw zagranicznych - https://twitter.com/MinColonna/status/1631502225766744064

[8] Senior Chinese diplomat, French president's diplomatic counselor hold phone talks, Xinhua, 24.03.2023, http://english.news.cn/20230324/89f57ffa297f4039bb2b594baf318cf7/c.html

[9] S. Jones, Spanish PM to discuss Ukraine with Xi Jinping on visit to China, The Guardian, 23.03.2023, https://www.theguardian.com/world/2023/mar/23/spanish-pm-pedro-sanchez-to-discuss-ukraine-with-xi-jinping-on-state-visit-to-china

[10] Spain says world must listen to China's voice to end war in Ukraine, Reuters, 24.03.2023, https://www.reuters.com/world/spain-says-world-must-listen-chinas-voice-end-war-ukraine-2023-03-24/

[11] E. Baptista, In Beijing, Spanish PM urges Xi to speak with Ukraine's Zelenskiy, Reuters, https://www.reuters.com/world/spanish-pm-says-he-encouraged-chinas-xi-speak-with-zelenskiy-2023-03-31/

[12] B. Stöckl, TikTok zakazany również w Holandii, Euractiv.pl, 22.03.2023, https://www.euractiv.pl/section/bezpieczenstwo-i-obrona/news/tiktok-zakazany-rowniez-w-holandii/

[13] P. Haeck, Beyond TikTok, Dutch tell government staff to uninstall Chinese, Russian apps, Politico, 21.03.2023, https://www.politico.eu/article/the-netherlands-china-russia-cyber-security-xi-jinping-vladimir-putin-recommends-officials-to-uninstall-apps/

[14] Dutch bureaucrats told to remove TikTok from work phones, “Reuters”, 21.03.2023, https://www.reuters.com/world/europe/dutch-bureaucrats-told-remove-tiktok-work-phones-2023-03-21/

[15] Which countries have banned TikTok and why?, Euronews, 24.03.2023, https://www.euronews.com/next/2023/03/23/which-countries-have-banned-tiktok-cybersecurity-data-privacy-espionage-fears

[16] F. Pascale, Włochy: Rosja i Chiny zagrażają bezpieczeństwu na Morzu Śródziemnym, Euractiv.pl, 27.03.2023, https://www.euractiv.pl/section/bezpieczenstwo-i-obrona/news/wlochy-rosja-i-chiny-zagrazaja-bezpieczenstwu-na-morzu-srodziemnym/

[17] Post Marco Dreosto na portalu Twitter z 27.03.2023, https://twitter.com/MarcoDreosto/status/1640310390381854721?ref_src=twsrc%5Egoogle%7Ctwcamp%5Eserp%7Ctwgr%5Etweet%7Ctwtr%5Etrue

[18] Ch. Kuo, Y. Lai, S. Lin, Czech lower house speaker Adamová in Taiwan with huge delegation, Focus Taiwan, 25.03.2023, https://focustaiwan.tw/politics/202303250015

[19] P. Teng, 'We will be with you,' visiting Czech speaker tells Taiwan, Focus Taiwan, 28.03.2023, https://focustaiwan.tw/politics/202303280010

[20] J. Yeh, Czech speaker signs joint statement, wraps up Taiwan trip, Focus Taiwan, 29.03.2023, https://focustaiwan.tw/politics/202303290012

[21] Senior CPC official meets Spanish delegation, Xinhua, 22.03.2023, http://english.news.cn/20230322/4b83545d6fc044608908c92938139c05/c.html

[22] K. Chen, Foreign ministry welcomes US-Lithuania joint statement supporting Taiwan, Taiwan News, 7.03.2023,  https://www.taiwannews.com.tw/en/news/4828649

[23] China, Spain vow to strengthen friendly exchanges, open up new prospects for bilateral ties, Xinhua, 3.03.2023, https://english.news.cn/20230303/70836f747dc84dacb0fd51ff7963b65a/c.html

[24] Xi Jinping Exchanges Congratulatory Messages with King of Spain Felipe VI on the 50th Anniversary of the Establishment of Diplomatic Relations between China and Spain, strona interentowa ambasady Chińskiej Republiki Ludowej w Zjednoczonych Emiratach Arabskicha, 9.03.2023, http://ae.china-embassy.gov.cn/eng/zgyw/202303/t20230309_11038242.htm

[25] 50 years of friendship between the People's Republic of China and the Kingdom of Spain, Atalayar, 10.03.2023, https://atalayar.com/en/content/50-years-friendship-between-peoples-republic-china-and-kingdom-spain

[26] Dutch Foreign Minister Hoekstra - China: Military aid to Russia will have consequences, Censor.net, 2.03.2023, https://censor.net/en/news/3403174/dutch_foreign_minister_hoekstra_china_military_aid_to_russia_will_have_consequences

[27] China, Netherlands major trading partners based on mutual benefit: Chinese FM, Xinhua, 3.03.2023, https://english.news.cn/20230303/a59361ecd7744c4fb9cac84d754a521d/c.html

[28] P. Haeck, The Netherlands to block export of advanced chips printers to China, Politico, 8.03.2023, https://www.politico.eu/article/netherlands-impose-restrictions-chips-export-to-china-asml/

[29] Statement regarding additional export controls, strona internetowa firmy ASML, 8.03.2023, https://www.asml.com/en/news/press-releases/2023/statement-regarding-additional-export-controls

[30] K. Xie, China protests over Dutch plan to cut chip access, as Netherlands moves to join US curbs on Chinese hi-tech, South China Morning Post, 9.03.2023, https://www.scmp.com/news/china/article/3212984/china-protests-dutch-plan-cut-chip-access-netherlands-moves-join-us-curbs-chinese-hi-tech

[31] A. Liang, US-China chip war: Netherlands moves to restrict some tech exports, BBC News, 9.03.2023, https://www.bbc.com/news/business-64897794

[32] S. Fleming, H. Foy, A. Bounds, China’s envoy warns EU of ‘peril’ from following US on trade curbs, Financial Times, 30.03.2023, https://www.ft.com/content/2d7f355a-4f43-4e12-bd0b-0cac5a99aeac